چه وقتی به دیگران نه بگوییم؟
یکی از ویژگی‌های منفی که در حقیقت یک ناهنجاری رفتاری تلقی می‌شود و می‌تواند منشأ بسیاری از آسیب‌ها باشد این است که انسان بخواهد همه از او راضی باشند. شاید شما هم کسانی را دیده باشید که دوست دارند محبوب همه باشند و دل همه را به دست آورند. این افراد از ترس این که مبادا کسی از آنها برنجد و دلش بشکند، هرگز نمی‌توانند به کسی “نه” بگویند و دست رد به سینه کسی بزنند. آن‌چه این رفتار غلط را تقویت می‌کند و مانع اصلاح می‌شود این است که این افراد گمان می‌کنند که این یک خصلت انسانی، دلسوزانه و خیرخواهانه است و به واسطه این روحیه، پاداش و اجر عظیم الهی در انتظارشان است. در صورتی که این یک تصور نادرست است. اگر چه روحیه خیرخواهانه و دلسوزی و شادکردن دل دیگران بسیار ارزشمند است اما هرگز به این معنا نیست که بایستی به همه پاسخ مثبت داد و به هر تقاضا و پیشنهادی “آری” گفت. یک شخصیت هنجار و سالم کسی است که هر تقاضا و پیشنهادی را عاقلانه و به دقت بررسی می‌کند و در صورتی که قبول انجام آن درست و به مصلحت بود به آن پاسخ مثبت می‌دهد وگرنه جواب قاطعانه منفی است. در حقیقت ملاک قبول یا عدم قبول انجام یک کار، درستی و مصلحت است و نه رضایت و عدم رضایت اطرافیان. و اگر این ملاک درستی و مصلحت در میان نباشد، چه‌بسا که فرد به خطاهای بی‌شمار بیفتد. به عنوان نمونه، بخش قابل توجهی از کسانی که امروز به بلای خانمان‌سوز اعتیاد مبتلا شده‌اند، جرأت “نه” گفتن را نداشته‌اند و چون می‌خواستند همه را راضی کنند، در مقابل پیشنهادهای وسوسه‌انگیز که غالبا با اصرار هم توأم بوده، مقاومتی نکرده‌اند. اما سوال اینجاست که ملاک درستی و مصلحت چیست و کجا باید بله یا نه گفت؟
در مطلب گذشته خود در همین ستون گفتیم که یکی از ناهنجاری‌های رفتاری و شخصیتی این است که انسان بخواهد همه را از خود راضی کند و دل همه را به دست آورد. چنین شخصیتی معمولا جرأت “نه” گفتن ندارد و به هر تقاضا و پیشنهادی پاسخ مثبت می‌دهد. و گفتیم که این ویژگی یک رفتار مثبت تلقی نمی‌شود. جلب رضایت دیگران و شاد کردن دل دیگران در صورتی یک خصلت مثبت و مستوجب پاداش الهی است که درستی انجام آن کار مسلم باشد. اما سوال اینجاست که ما چه وقتی باید به پیشنهاد و تقاضای دیگران جواب مثبت دهیم و چه وقتی باید با جرأت تمام “نه” بگوییم؟
پاسخ این است که درستی انجام یا عدم انجام هر کاری با رعایت سه نکته محرز می‌شود.
.مشروع و مورد تأیید خدا باشد/ گاهی ممکن است دوست شما از شما تقاضایی کند که هرگز مورد تایید خدا نیست بلکه یک معصیت و نافرمانی است. اینجا باید با شهامت تمام “نه” بگویید هرچند او به شدت برنجد و آزرده خاطر شود.
.مقدور باشد/ گاهی کسی از شما درخواستی دارد که هرگز مقدور شما نیست. در چنین شرایطی پاسخ مثبت دادن، جز این که شما را به اذیت و زحمت فراوان بیاندازد و شما را تحت فشار قرار دهد و آن شخص را معطل کند نتیجه‌ای ندارد. بنابراین اینجا هم باید شجاعانه بگویید “نمی‌توانم” و اگر خیلی دلسوز و خیرخواه هستید، کسی را معرفی کنید که انجام آن کار در توان و قدرتش هست.
.اولویت داشته باشد/ اما توجه داشته باشید که مشروع بودن و مقدور بودن کافی نیست. مثلا اگر دوست شما از شما کمکی می‌خواهد و همزمان مادر شما از شما تقاضا و انتظاری دارد اولویت با مادر است و باید صریحا پاسخ منفی به دوستتان بدهید که دست کم الان نمی‌توانید کاری برایش انجام دهید.
بنابراین هرگز نخواهید همه را از خود راضی نگه دارید. جرأت داشته باشید و اگر کاری یکی از سه شرط درستی و مصلحت را نداشت، شجاعانه “نه” بگویید. قابلیت “نه” گفتن در شرایطی که کاری مشروع و مقدور نیست و اولویت ندارد، نیاز به تمرین مستمر دارد.
